Làng Đào Xá, thuộc xã Đông Lỗ, huyện Ứng Hòa, Hà Nội, từ lâu đã nổi tiếng với nghề làm đàn truyền thống. Với gần 200 năm lịch sử, những nghệ nhân tài hoa nơi đây đã tạo ra những cây đàn bầu, đàn nguyệt, đàn tranh… mang đậm hồn dân tộc, được sử dụng trong các dàn nhạc dân tộc trên khắp cả nước.
Nghề làm đàn – Tinh hoa và thử thách
Nghề làm đàn ở Đào Xá bắt nguồn từ cụ Đào Xuân Lan vào thế kỷ XIX và được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Nghệ nhân Đào Văn Soạn, người đã gắn bó với nghề gần 50 năm, chia sẻ: “Nghề làm đàn không chỉ là kế sinh nhai mà còn là niềm tự hào của quê hương”. Gia đình ông Soạn hiện có 4 thành viên tiếp nối truyền thống, tạo ra những cây đàn tam, đàn tứ, đàn nguyệt, đàn bầu, đàn tranh, đàn đáy… với sự tinh tế đặc biệt.
Dù chưa từng học qua trường lớp âm nhạc, người dân Đào Xá có khả năng thẩm âm tuyệt vời, kết hợp kỹ năng mộc điêu luyện để chế tác ra những cây đàn đạt tiêu chuẩn cao. Tuy nhiên, số lượng hộ làm đàn ngày càng giảm. Hiện thôn chỉ còn khoảng 10 hộ với 30 lao động tham gia nghề, con số thấp hơn rất nhiều so với vài thập kỷ trước. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc ngày công lao động thấp, nguyên liệu gỗ khan hiếm, và sự suy giảm yêu thích nhạc cụ dân tộc trong xã hội hiện đại. Trong khi đó, làm công nhân tại các khu công nghiệp đang trở thành lựa chọn dễ dàng hơn với thu nhập ổn định hơn.
Nỗ lực bảo tồn giá trị văn hóa
Theo Kế hoạch số 55/KH-UBND ngày 18/2/2022 của UBND Thành phố Hà Nội về “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể thành phố Hà Nội đến năm 2025”, nghề làm đàn Đào Xá thuộc danh mục “Di sản văn hóa phi vật thể ưu tiên bảo vệ”. Đây là cơ sở quan trọng để chính quyền và cộng đồng nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị nghề truyền thống này.
Kế hoạch khuyến khích duy trì, phục hồi và phát triển các nghề thủ công truyền thống tiêu biểu. Chính quyền địa phương phối hợp với cộng đồng tổ chức các lớp truyền dạy nghề, giáo dục giá trị văn hóa làng nghề cho thế hệ trẻ. Đồng thời, các dự án như xây dựng nhà truyền thống, thiết kế website quảng bá và lồng ghép làng nghề với các tour du lịch đang được triển khai nhằm đưa hình ảnh làng đàn Đào Xá đến gần hơn với công chúng.
Dẫu vậy, đối chiếu thực trạng làng nghề làm đàn Đào Xá hiện tại với mục tiêu bảo tồn và phát huy giá trị di sản phi vật thể theo Kế hoạch số 55/KH-UBND, có thể thấy giữa chính quyền địa phương và cộng đồng giữ nghề vẫn tồn tại một khoảng cách nhất định. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn để tạo ra các giải pháp thiết thực, khuyến khích người dân gắn bó lâu dài với nghề.
Hy vọng từ sự kiên trì và sáng tạo
Bất chấp những khó khăn, các nghệ nhân Đào Xá vẫn nỗ lực giữ nghề. Nghệ nhân ưu tú Đào Văn Soạn mong muốn thành lập tổ văn nghệ Đào Xá, còn anh Đào Ngọc Khương dự định truyền nghề cho con cháu. Những cải tiến về sản phẩm như đàn tranh 22 dây thay vì 16 dây cũng cho thấy sự sáng tạo và thích nghi với nhu cầu thị trường.
Những cây đàn Đào Xá không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là biểu tượng của tinh thần lao động cần cù, sáng tạo của người dân nơi đây. Với sự hỗ trợ từ các chính sách bảo tồn và nỗ lực của cộng đồng, làng nghề làm đàn Đào Xá có cơ hội tiếp tục tồn tại và phát triển, trở thành di sản văn hóa độc đáo của Hà Nội nói riêng và Việt Nam nói chung.
