Lịch sử văn hóa
Thị trấn Vân Đình ngày nay là một vùng đất có lịch sử lâu đời. Về mặt địa danh, tên gọi “Kẻ Đình” và tên chữ “Vân Đình” đã khẳng định đây là địa danh cổ. Theo các sách văn hóa, các thần phả, vào thời nhà Đinh, vùng đất “Kẻ Đình” đã là tụ điểm dân cư đông đúc. Vì mang nhiều dấu ấn của Đinh Tiên Hoàng Đế trong cuộc dẹp loạn 12 sứ quân, nên lúc đầu “Kẻ Đình” có tên là “Kẻ Đinh”.
Ngoài ra, cũng có nhiều chia sẻ trước đây Vân Đình là bến cảng nhỏ bên bờ sông Đáy, là nơi tàu bè các nơi tập kết hàng hoá để phân bổ đi các vùng xung quanh. Theo các cụ già kể lại, nhiều tàu của thương nhân đến từ các nơi giao hàng theo phiên chợ, nhưng hết phiên hàng hoá không tiêu thụ hết, và nhiều người đã lưu lại để chờ phiên chợ mới, dần dần nhiều người ở lại làm nơi tập kết hàng hoá.
Vân Đình là vùng đất văn hóa với nhiều truyền thống tốt đẹp được hình thành trong quá trình phát triển. Là tụ điểm dân cư đông đúc vào thời nhà Đinh, nhân dân Vân Đình đã ủng hộ nghĩa quân Đinh Bộ Lĩnh xóa bỏ tình trạng cát cứ của 12 sứ quân. Góp phần dựng nên quốc gia Đại Cồ Việt vào thế kỷ thứ X, đánh dấu mốc lịch sử quan trọng của dân tộc. Ở thôn Vân Đình có đình Thượng, đình Nhì, đình Ba thờ ba anh em ruột người trang Vân Đình đã mộ binh theo Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân. Quán Lục Sĩ ở Thanh Ấm thờ thần Minh Phúc – một tướng của Đinh Bộ Lĩnh có công với nước.
Vân Đình có truyền thống hiếu học lâu đời nơi có những danh nhân nổi tiếng như Dương Khuê, Dương Lâm, Dương Thiệu Tước, Dương Thụ,…
Ngày 23/11/1946, Đại hội Hồng Thập tự Việt Nam lần thứ nhất đã họp tại Vân Đình, Ứng Hòa tỉnh Hà Đông (Hà Tây cũ), chính thức thành lập Hội Hồng thập tự Việt Nam. Đây chính là tổ chức tiền thân của Hội Chữ thập đỏ Việt Nam một tổ chức với tôn chỉ công tác nhân đạo của nhân dân, vì hạnh phúc của nhân dân. Đại hội đã mời Chủ tịch Hồ Chí Minh làm Chủ tịch danh dự và bầu bác sĩ Vũ Đình Tụng là Hội trưởng, tương đương các Chủ tịch sau này
Vân Đình còn nổi tiếng với các đặc sản như vịt cỏ Vân Đình, giò chả Vân Đình, bánh cuốn chả Vân Đình, gốm Vân Đình…
Di tích lịch sử – văn hóa
Làng Vân Đình có các di tích lịch sử đình Thượng, đình Nhì, đình Ba thờ ba anh em ruột người trang Vân Đình đã mộ binh theo Đinh Bộ Lĩnh dẹp loạn 12 sứ quân. Quán Lục Sĩ ở Thanh Ấm thờ thần Minh Phúc Trương Ma Ni – một tướng của Đinh Bộ Lĩnh có công với nước.
Sự tích ghi: vào triều đại nhà Đinh (năm 968-980) ở trang Vân Đình (làng Vân Đình ngày nay) có 3 anh em ruột cùng mẹ sinh ra… Cuối triều Nam Tấn Vương, nhiều anh hùng khởi binh chiếm quận ấp, xưng làm hùng trưởng, chia đất nước thành 12 sứ quân, Đinh Tiên Hoàng khởi nghĩa dẹp loạn, 3 anh em Thần làm thủ lĩnh của đạo quân trang Vân Đình, và cùng tập hợp các nghĩa binh trong vùng về dự hội thề Hoa Lư. Nghĩa binh đánh nhiều trận quan trọng như Đỗ Động Giang, góp sức mạnh vào thắng lợi của cuộc thống nhất đất nước. Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh xưng Đại Thắng Hoàng Đế, đặt tên nước là Đại Cồ Việt, phong hầu cho các bộ tướng, ba anh em lập nhiều chiến công được phong quan chức. Đệ Hoàn không ra làm quan, ở nhà phụng dưỡng cha mẹ, 3 anh em được phong làm hùng trưởng và hưởng thực ấp tại Vân Đình.
Đình Thanh Ấm được xây dựng từ khoảng cuối thế kỷ XIV, đầu thế kỷ XV, trên địa bàn thôn Thanh Ấm, thị trấn Vân Đình, huyện Ứng Hòa. Đình thờ Thành hoàng làng là Minh Phúc Đại vương – một vị tướng có công lớn giúp Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước.
Đình Hoàng Xá thuộc địa phận thôn Hoàng Xá, thị trấn Vân Đình. Đình được xây dựng vào cuối thế kỷ XVI. Đình thờ vị thành hoàng làng là thần Quý Minh – một trong Tam vị Đức Thánh Tản. Biểu hiện của sự sinh sôi, hạnh phúc, phồn thịnh.
wikipedia