Làng nghề Làm bún làng Bặt

Làng Bặt nằm bên Quốc lộ 21B, cách trung tâm Hà Nội khoảng hơn 20km. Nơi đây được biết đến với nghề làm bún truyền thống, tạo ra những sợi bún trắng trong, dẻo dai và thơm ngon. Bún Kẻ Bặt đã trở thành một thương hiệu nổi tiếng, được người tiêu dùng ưa chuộng và xuất hiện trong nhiều món ăn đặc sản của vùng.

Nghề làm bún ở làng Bặt có lịch sử lâu đời, truyền từ đời này sang đời khác. Theo các cụ cao niên trong làng, cụ tổ nghề bún Bặt không rõ danh tính, nhưng hàng năm, vào ngày 20 tháng 8 âm lịch, người dân tổ chức lễ giỗ thánh sư nghề bún để tỏ lòng thành kính. Vào dịp này, những người con xa quê lại trở về, cùng nhau tưởng nhớ và tri ân tổ nghề.

Quy trình làm bún Kẻ Bặt đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo. Nguyên liệu chính là gạo tẻ, được chọn lựa kỹ càng, không quá dẻo. Gạo được vo sạch, ngâm nước, sau đó xay thành bột. Trước đây, người thợ phải ngâm gạo 5 ngày, nhưng với công nghệ hiện đại, thời gian ngâm chỉ còn một ngày. Bột sau khi xay được ép, luộc chín dở, giã nhuyễn, rồi đưa vào khuôn để tạo sợi bún. Sợi bún sau khi luộc chín được vớt ra, làm nguội và xếp vào rổ lót lá chuối hoặc lá dong riềng.

Điểm đặc biệt của bún Kẻ Bặt là sợi bún trắng, sóng, ăn mềm và thơm. Sợi bún to hay nhỏ tùy thuộc vào lỗ khuôn vặn. Bún sợi nhỏ thường được dùng để ăn khô, kèm với chả hoặc chấm nước mắm. Loại bún sợi to, gọi là bún bông, thường dùng ăn kèm với các món nước như riêu cua, xáo.

Theo các cụ cao niên trong làng, nghề làm bún ở Bặt đã tồn tại từ rất lâu đời, gắn liền với tên gọi “Bặt Bún”. Hằng năm, vào ngày 20 tháng 8 âm lịch, người dân tổ chức lễ giỗ tổ nghề, thể hiện lòng thành kính đối với tiên sư đã truyền dạy nghề quý báu này. Nghề làm bún không chỉ mang lại nguồn thu nhập cho người dân mà còn góp phần bảo tồn giá trị văn hóa ẩm thực truyền thống. Những sợi bún mềm mại, trắng trong của làng Bặt đã đi vào ca dao: “Bún bánh kẻ Bặt, dưa gang kẻ Đình”, thể hiện sự trân trọng đối với sản phẩm địa phương.

Trước đây, quy trình làm bún ở làng Bặt hoàn toàn thủ công, đòi hỏi sự tỉ mỉ và khéo léo qua nhiều công đoạn như ngâm gạo, xay bột, ép bột, nặn sợi bún. Ngày nay, mặc dù số hộ làm bún giảm, nhưng nhờ áp dụng máy móc hiện đại, năng suất đã tăng lên đáng kể. Hiện tại, mỗi hộ có thể sản xuất khoảng 1 tấn bún mỗi ngày, cung cấp cho thị trường Hà Nội và các vùng lân cận.
Dù công nghệ thay đổi, chất lượng bún Bặt vẫn được duy trì, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm và giữ nguyên hương vị truyền thống. Sợi bún dai, mềm, không bị chua, phù hợp với nhiều món ăn như bún riêu, bún chả, bún thang, tạo nên sự đa dạng trong ẩm thực Việt.

Bún Kẻ Bặt không chỉ là một sản phẩm ẩm thực mà còn mang trong mình giá trị văn hóa sâu sắc. Nghề làm bún đã tạo nên nét đặc trưng cho làng Bặt, được nhắc đến trong ca dao:
“Hỡi cô mà thắt bao xanh
Có về làng Bặt với anh thì về
Làng Bặt có cây bồ đề
Có ao tắm mát, có nghề bún riêu.”

Trải qua thời gian, nghề làm bún ở làng Bặt đã có những thay đổi để thích nghi với cuộc sống hiện đại. Trước kia, công việc làm bún thủ công rất vất vả, người làm bún phải thức khuya, dậy sớm, cả gia đình làm từ nửa đêm đến sáng mới được khoảng 50kg bún. Ngày nay, nhờ áp dụng máy móc vào sản xuất, người thợ đã bớt nhọc nhằn, hiệu quả công việc tăng cao, với sản lượng có thể đạt tới 1 tấn bún mỗi ngày.

Nghề làm bún đã góp phần nâng cao đời sống kinh tế của người dân làng Bặt. Nhiều gia đình nhờ làm bún mà xây được nhà cao cửa rộng, nuôi con cái ăn học thành tài. Làng Bặt hôm nay đang thay đổi từng ngày, đường làng, ngõ xóm khang trang, nhà cao tầng mọc lên san sát nhờ thu nhập từ nghề làm bún. Cả làng không còn hộ đói, tỷ lệ hộ nghèo giảm từng năm, số gia đình đạt danh hiệu văn hóa hàng năm trên 90%.

Bún Kẻ Bặt đã vượt ra khỏi phạm vi làng quê, đến với nhiều phố sá, thị thành và ở đâu cũng nổi tiếng. Trong nội thành Hà Nội có xóm bún Bặt ở ngõ Thổ Quan; ở TP Hồ Chí Minh, nhiều hộ là người làng Bặt làm bún tại quận Phú Nhuận; rồi các hộ ở TP Huế với đặc sản bún bò, các hộ ở phố Ngõ Cụt TP Hải Phòng. Dù ở đâu, người làng Bặt cũng kỹ càng trong tất cả các khâu của quy trình làm bún, giữ được chất lượng và hương vị đặc trưng.

Khi đến thăm làng Bặt, du khách sẽ có cơ hội trải nghiệm không gian làng quê yên bình, tìm hiểu quy trình làm bún truyền thống. Du khách có thể tham quan các cơ sở sản xuất, quan sát từng công đoạn từ ngâm gạo, xay bột đến nặn sợi bún. Đặc biệt, du khách có thể trực tiếp tham gia một số công đoạn dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân, trải nghiệm cảm giác tự tay làm ra những sợi bún trắng ngần.

Ngoài ra, du khách còn được thưởng thức các món ăn đặc sản từ bún ngay tại làng, cảm nhận hương vị tươi ngon, khác biệt so với những nơi khác. Đây cũng là dịp để tìm hiểu về văn hóa, con người và lịch sử của làng nghề truyền thống này.